Pomoc obywatelom Ukrainy a RODO (Stan prawny aktualny na dzień 16 marca 2022r.)

12 marca 2022 r. Prezydent RP podpisał ustawę z dnia 12 marca 2022 r. O pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Tego samego dnia ustawa została ogłoszona w Dzienniku Ustaw RP i tego samego dnia weszła w życie, z mocą od dnia 24 lutego 2022 r.

W dniu 24 lutego 2022 r. wojska Federacji Rosyjskiej zaatakowały terytorium Ukrainy. W wyniku tej agresji setki tysięcy obywateli Ukrainy zaczęło kierować się do krajów sąsiednich. Do dnia 16 marca 2022 r. ponad 2 miliony z nich znalazło schronienie w Rzeczypospolitej Polskiej.  W związku w zaistniałą sytuacją, konieczne stało się opracowanie rozwiązań prawnych adresowanych do opisanej wyżej grupy cudzoziemców. Rząd RP przygotował  projekt ustawy, która stwarza podstawy prawne dla legalizacji pobytu w Polsce osób przybywających z terytorium Ukrainy.

„Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa” (dalej „Specustawa”) została uchwalona i podpisana przez Prezydenta RP w dniu 12 marca 2022 r. Tego samego dnia weszła w życie z mocą od dnia rozpoczęcia agresji Rosji na Ukrainę, tj. od dnia 24 lutego 2022 r.

Podstawowym celem ustawy jest stworzenie szczególnych  regulacji prawnych, zapewniających podstawę dla zgodnego z prawem pobytu obywatelom Ukrainy, którzy w wyniku działań wojennych zostali zmuszeni do opuszczenia swojego kraju i legalnie przedostali się przez granicę do Polski. Zgodnie z art. 2 ust. 1 Specustawy za legalny w Polsce, przez okres 18 miesięcy (liczony od dnia 24 lutego 2022 r.), czyli do dnia 23 sierpnia 2023 r. uznaje się pobyt obywatela Ukrainy, który legalnie przekroczył granicę RP w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. i jednocześnie deklaruje zamiar pozostania na terytorium RP.

Przepisy ustawy regulują m.in. kwestie dotyczące uprawnień obywateli Ukrainy do opieki medycznej, obejmującej świadczenia opieki zdrowotnej na zasadach i w zakresie, w jakim osobom objętym obowiązkowym lub dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym przysługuje prawo do świadczeń na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 Specustawy, każdy legalnie przebywający na terenie RP obywatel Ukrainy otrzyma, na podstawie złożonego wniosku, numer PESEL, dzięki któremu będzie mógł założyć profil zaufany (ePuap), legalnie podjąć pracę, uzyska prawo do edukacji, będzie także mógł podejmować i wykonywać w Polsce działalność gospodarczą na takich samych  zasadach jak obywatel RP.

Osoby, które przebywają na terytorium Unii Europejskiej korzystają z praw, które daje im Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/ 679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/ 46/ WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych – RODO). Z  ochrony tej, w tym z wynikających z  RODO uprawnień mogą korzystać również osoby znajdujące schronienie w Polsce w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy.

Obywatele Ukrainy potrzebują nie tylko wsparcia materialnego, lecz również szeroko rozumianej pomocy prawnej. W związku z tym Urząd Ochrony Danych Osobowych (UODO) uruchomił specjalny adres poczty elektronicznej, pod którym obywatele Ukrainy, przebywający w Polsce mogą uzyskać  niezbędne informacje dotyczące przetwarzania danych osobowych: forukraine@uodo.gov.pl.

UODO przygotował specjalny poradnik, dzięki któremu przebywający w Polsce obywatele Ukrainy będą mogli zapoznać się z przysługującymi im na gruncie RODO prawami oraz dowiedzą się jak z tych  praw korzystać. Poradnik został przygotowany w języku ukraińskim i angielskim i dostępny jest tutaj.

Od początku konfliktu zbrojnego na Ukrainie wiele instytucji w Polsce zaangażowało się w świadczenie obywatelom Ukrainy pomocy humanitarnej. Świadczenie takiej pomocy wiąże się niewątpliwie z przetwarzaniem danych osobowych. Ponieważ kwestie pomocy humanitarnej wyłączone zostały zasadniczo spod prawa UE, stosuje się w tym zakresie ogólne przepisy obowiązujące w prawie międzynarodowym. O ile jednak podczas przetwarzania danych osobowych znajdują zastosowanie przepisy RODO (zgodnie z motywem 46 RODO), wtedy podstawę prawną do przetwarzania takich danych stanowi bądź zgoda na przetwarzanie podmiotu danych, udzielona w celu umożliwienia niesienia pomocy humanitarnej (art. 6 ust. 1 lit. a RODO) i wyrażona w formie zgodnej z treścią art. 7 ust. 2 RODO oraz w warunkach wskazanych w art. 4 pkt. 11 RODO,, bądź przetwarzanie takie jest „niezbędne do ochrony żywotnych interesów osoby, której dane dotyczą, lub innej osoby fizycznej” (art. 6 ust. 1 lit. d RODO).

Pomoc humanitarną mogą świadczyć zarówno podmioty publiczne, jak i prywatne. W przypadku, gdy pomoc taką świadczą podmioty publiczne, podstawą prawną do jej świadczenia stanowi także art. 6 ust. 1 lit c oraz e RODO, bowiem przetwarzanie jest niezbędne do „wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na administratorze” oraz „do wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym lub w ramach sprawowania władzy publicznej powierzonej administratorowi”.  W wypadku zaś, gdy pomoc humanitarna jest świadczona przez profesjonalne podmioty prywatne, podstawą prawną do jej świadczenia stanowi także art. 6 ust. 1 pkt f   RODO, bowiem „przetwarzanie takie jest niezbędne do celów wynikających z prawnie uzasadnionych interesów realizowanych przez administratora lub przez stronę trzecią”. W obydwu wypadkach celem, dla którego dane osobowe są przetwarzane jest niesienie pomocy osobom w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy.

W wypadku gdy przetwarzane byłyby dane szczególnych kategorii, wskazane w art. 9 ust. 1 RODO (np. dotyczące stanu zdrowia), przetwarzanie takich danych może zostać oparte o art. 9 ust. 2 lit. c RODO, czyli niezbędności „do ochrony żywotnych interesów osoby, której dane dotyczą, lub innej osoby fizycznej, a osoba, której dane dotyczą jest fizycznie lub prawnie niezdolna do wyrażenia zgody”.

Niezależnie od podstaw prawnych do przetwarzania danych osobowych przez organizacje zajmujące się świadczeniem pomocy humanitarnej, należy również pamiętać o dopełnieniu obowiązków informacyjnych, wskazanych w art. 13 RODO. Najważniejsze z nich to wskazanie administratora danych osobowych, celu przetwarzania danych osobowych, podstawy prawnej przetwarzania, okresie przez który dane osobowe będą przechowywane oraz przysługujących podmiotom danych praw.

Autor: Jarosław W. Mrożek